این احتمال وجود دارد که همه افراد در محیط کار آزار و اذیت شده باشند. آیا می‌دانید که در صورت وقوع این اتفاق، باید چه اقداماتی بکنید؟ انواع بسیار زیادی از آزار و اذیت در محل کار وجود دارند و برای هرکدام تفسیرهای زیادی مطرح است؛ به‌طوری که حتی ماهرترین متخصصان منابع انسانی، می‌توانند نشانه‌های آنها را اشتباه بگیرند.
اگر آزار و اذیت‌هایی را که در محل کارتان وجود دارند، دقیق‌تر درک کنید، می‌توانید در پیگیری، تشکیل پرونده و موارد دیگر به قربانیان کمک کنید. با مطالعه این مطلب، انواع آزار و اذیت در محل کار و راه‌های مقابله و برخورد با آنها را خواهید شناخت.
انواع آزار و اذیت در محل کار
۱. آزار و اذیت تبعیض‌آمیز
همه آزار و اذیت‌ها در محل کار، غیرقانونی هستند و ماهیت تبعیض‌آمیزی دارند، اما آزار و اذیت تبعیض‌آمیز، بر خلاف نوع کلامی یا جسمی، به‌جای نحوه انجام آن، با قصد و اهدافش تعریف می‌شود.
در این حالت شخص زورگو یا قلدر، به فرد قربانی آزار می‌رساند، زیرا افراد زورگو حداقل تا حدودی تحت‌حمایت قرار می‌گیرند.
در ادامه موارد متداول‌تری را که در زمینه آزار و اذیت تبعیض‌آمیز بیشتر قابل‌تشخیص‌‌اند، با جزئیات فراوان شرح داده‌ایم.
آزار و اذیت نژادی
ممکن است که شخص قربانی، به‌دلیل نژاد، رنگ پوست، اجداد، کشور مبدأ یا کشوری که شهروند آن بوده است، آزار و اذیت نژادی را تجربه کند؛ حتی احتمال دارد که ویژگی‌های ظاهری دیگری که می‌توانند نشانه‌ای از قومیت‌های خاص باشند، علت این نوع آزار و اذیت به حساب آیند؛ به‌عنوان مثال: داشتن موهای فر، لهجه، آداب‌ورسوم، اعتقادات یا لباس.
آزار و اذیت‌های نژادی اغلب در موارد زیر نمود پیدا می‌کنند:
- تهمت‌های نژادی؛
- توهین‌های نژادی؛
- شوخی‌های نژادی؛
- نظرات تخریب‌کننده؛
- نشان‌دادن انزجار؛
- تحمل‌نکردن اختلافات.
آزار و اذیت جنسیتی
آزار و اذیت جنسیتی، رفتار تبعیض‌آمیزی بر اساس جنسیت افراد است. کلیشه‌های جنسیتی درمورد تفاوت عملکرد زنان و مردان، نمود اصلی این آزار و اذیت‌ها به شمار می‌آیند.
مثال‌های زیر نمونه‌هایی از این نوع آزار و اذیت‌ها هستند:
- یک پرستار مرد، به‌خاطر داشتن یک شغل زنانه اذیت و آزارهایی را متحمل می‌شود؛
- خانوم کارمندی اشتباهی می‌کند و به‌دلیل اینکه در آنجا «جنس دوم» به شمار می‌آید، محکوم به آزار و اذیت می‌شود؛
- آقای همکاری در محل کار، مطالب طنز یا پوسترهایی را نشان می‌دهد که محتوای اصلی آنها برای زنان تحقیرآمیز محسوب می‌شود.
آزار و اذیت مذهبی
آزار و اذیت مذهبی غالبا با آزار و اذیت نژادی در ارتباط است، اما در این مورد بیشتر به مذهب اشخاص حمله می‌شود. فردی که مذهب متفاوتی نسبت به عرف شرکت داشته باشد، ممکن است از راه‌های مختلفی با آزار و اذیت در محل کار روبه‌رو شود. این موارد نمونه‌های زیر را در بر می‌گیرد:
- احترام‌نگذاشتن یا تحمل‌نکردن تعطیلات مذهبی؛
- تحمل‌نکردن سنت‌های دینی؛
- تحمل‌نکردن آداب و رسوم دینی؛
- گفتن جوک‌های مذهبی ظالمانه؛
- تخریب باورهای دینی اشخاص؛
- فشارآوردن به اشخاص برای تغییر مذهبشان.
آزار و اذیت به‌خاطر معلولیت و ناتوانی
آزار و اذیت به‌علت ناتوانی، نوعی آزار و اذیت در محل کار است و قربانیان آن معمولا این افراد هستند:
- افرادی که خودشان از معلولیت رنج می‌برند؛
- افرادی که با شخص معلولی آشنا هستند؛
- افرادی که از خدمات اشخاص معلول، مثل مرخصی‌ها، استفاده می‌کنند.
افراد معلول ممکن است آزار و اذیت‌هایی را در قالب‌های مختلفی تجربه کنند؛ مانند تمسخر، مواردی که سلامتی آنها را به خطر می‌اندازند، نظرهای توهین‌آمیز، امتناع از اسکان معقول، ارتباط‌برقرارنکردن با آنها یا منزوی‌کردنشان.
آزار و اذیت به‌خاطر سن‌وسال
قربانی این نوع آزار و اذیت ممکن است که:
- مورد توهین و تمسخر قرار بگیرد؛
- در فعالیت‌ها یا جلسات شرکت داده نشود؛
- و از او انتقاداتی غیرعادلانه شود.
همه این اتفاقات ظالمانه، فقط به‌دلیل سن‌وسال افراد اتفاق می‌افتند. متأسفانه، این آزار و اذیت‌ها گاهی تلاشی است برای اینکه از افراد سوءاستفاده و آنها را به بازنشستگی پیش‌ازموعد مجبور کنند.
۲. آزار و اذیت شخصی
آزار و اذیت شخصی، نوعی آزار و اذیت در محل کار است که مثل انواع دیگر آن، برای برخورد با آنها قانونی وجود ندارد. این نوع، ابتدایی‌ترین شیوه آزار و اذیت است که غیرقانونی نیست ولی می‌تواند به افراد آسیب‌هایی را وارد کند.
آزار و اذیت شخصی شامل موارد زیر است:
- اظهارنظرات نامناسب؛
- شوخی‌های توهین‌آمیز؛
- تحقیر شخصیت افراد؛
- انتقادهای نابه‌جا؛
- طردکردن و محرومیت اجتماعی؛
- ارعاب و ترساندن.
هر رفتار دیگری که محیط کاری ارعاب‌آور و توهین‌آمیزی را برای قربانی ایجاد کند نیز در این گروه قرار می‌گیرد.
۳. آزار و اذیت فیزیکی
آزار جسمی یا فیزیکی، که اغلب به آن خشونت در محل کار نیز گفته می‌شود، حملات جسمی یا تهدید را در بر می‌گیرد. در بعضی از موارد، این امکان وجود دارد که آزار جسمی، حملات فیزیکی یا دعواهای شدیدی را در پی داشته باشد.
حرکتی مانند «هل‌دادن»، می‌تواند مرز بین رفتار مناسب و غیرمناسب را متزلزل کند؛ در نهایت شخصی که با او چنین رفتاری می‌شود، تصمیم می‌گیرد که این رفتارها نامناسب هستند. آزارهای جسمی باید بسیار جدی گرفته شوند و ضروری است که در هر سازمانی سیاست‌هایی وجود داشته باشند تا با این اذیت‌وآزارها مقابله و از بروزشان جلوگیری شود.
رفتارهای متداولی که ممکن است نمودهایی از آزار و اذیت‌های فیزیکی باشند، موارد زیر را در بر دارند:
- تهدیدات مستقیم برای صدمه‌زدن؛
- حملات جسمی مثل ضربه‌زدن، تکان‌دادن یا لگد‌زدن؛
- رفتار تهدیدآمیزی مثل مشت‌کردن دست با عصبانیت؛
- آسیب‌رساندن به وسایل یا تجهیزات کسی برای ترساندن او.
کارمندان برخی از مشاغل بیشتر در معرض خطر خشونت فیزیکی در محیط کار هستند؛ مانند: کارمندان کادر درمان، پلیسان یا افسران برقراری امنیت، کارمندان خدمات اجتماعی، معلمان و مربیان، خرده‌فروشان و رانندگان حمل‌و‌نقل عمومی.
۴. آزار و اذیت از طریق قدرت
این نوع، شیوه‌ای از آزار و اذیت در محل کار است که با اختلاف قدرت بین شخص آزاردهنده و قربانی مشخص می‌شود.
شخص آزاردهنده در این مورد، با قلدری و زورگویی قدرت خود را روی فردی اعمال می‌کند که از نظر سلسله‌مراتب اداری پایین‌تر است. در بسیاری از موارد، شخص آزاردهنده ناظر یا مدیر است که زیردستان خود را قربانی می‌کند.
آزار و اذیت از طریق قدرت، به یک نوع رفتار خاص محدود نمی‌شود. این نوع، می‌تواند به‌صورت ارعاب کلامی یا اعمال خشونت جسمی باشد و بیشتر اوقات، موردی روان‌شناختی محسوب نمی‌شود. شخص آزاردهنده، قربانی را به‌سمت این موارد سوق می‌دهد:
- مطالبات بیش‌ازحد که تحقق آنها غیرممکن است؛
- جبران خسارت‌هایی که بسیار پایین‌تر از توانایی کارمند است؛
- دخالت در زندگی شخصی او.
۵. آزار و اذیت روانی
آزار روانی، تأثیر منفی بر سلامت روان اشخاص دارد. قربانیان آزار و اذیت روانی غالبا در سطح شخصی، حرفه‌ای یا هر دو، کمبود یا ضعفی را احساس می‌کنند. آسیب به سلامت روانی، غالبا مثل دومینو عمل می‌کند و بر سلامت جسمی، زندگی اجتماعی و حرفه‌ای افراد تأثیرات مخربی می‌گذارد.
این نمونه‌ها می‌توانند موارد زیر را در بر بگیرند:
- منزوی‌کردن شخص یا انکار حضور او؛
- نادیده‌گرفتن یا بی‌اهمیت‌جلوه‌دادن افکار و نظرات شخص.
۶. قلدری سایبری
کارفرمایان به‌منظور جلب توجه کارمندان جوان و بهره‌مندی از مزایای دنیای دیجیتالی، از فناوری‌های جدید استفاده می‌کنند؛
برای مثال، برنامه‌های پیام‌رسانی فوری، مانند اسلک (Slack) و ورک‌پِلیس بای فیسبوک (Workplace by Facebook)، محیط راحت، باسرعت و کاربرپسندی را ارائه می‌دهند؛ با وجود این، ممکن است مشکلاتی نیز در این شبکه‌ها به وجود بیایند.
حمله سایبری و آزار و اذیت آنلاین، برای کارفرمایان نگرانی جدی‌ای به شمار می‌آیند. موارد زیر می‌توانند مثال‌هایی از این نوع باشند:
- به‌اشتراک‌گذاشتن مطالب تحقیرآمیز درباره فرد قربانی، از طریق ایمیل یا گروه‌های چت؛
- پخش‌کردن دروغ یا شایعاتی درباره فرد قربانی در رسانه‌های اجتماعی؛
- ارسال پیام تهدیدآمیز به‌طور مستقیم به او.
۷. آزار و اذیت تلافی‌جویانه
آزار و اذیت تلافی‌جویانه، نوعی آزار و اذیت در محل کار است که اغلب نادیده گرفته می‌شود؛ همچنین زمانی اتفاق می‌افتد که شخص برای انتقام‌جویی و جلوگیری از رفتار مجدد قربانی، او را دوباره آزار می‌دهد.
این نوع آزار و اذیت به‌طور معمول دارای ۳ بخش است. به مثال زیر توجه کنید:
- کارمند A شکایتی علیه کارمند B می‌کند؛
- کارمند B از شکایت و اینکه از طرف چه کسی صورت گرفته است، اطلاع می‌یابد؛
- کارمند B کارمند A را آزار می‌دهد تا از او انتقام بگیرد و او را از شکایت بیشتر باز دارد؛
در این حالت کارمند B در حال آزار و اذیت تلافی‌جویانه کارمند A است.
۸. آزار و اذیت جنسی
آزار و اذیت جنسی، آزار و اذیتی است که ماهیت جنسی دارد و عموما برقراری رابطه، رفتارها یا برخوردهای ناخواسته جنسی را در خود جای می‌دهد. آزار جنسی در محیط کار، نوعی تبعیض غیرقانونی است و در دادگاه‌ها جدی گرفته می‌شود.
فراهم‌آوردن محیط امن و آرامی برای قربانیان انواع دیگر اذیت‌وآزارها، ممکن است کمی زمان ببرد؛ در حالی که آزار و اذیت جنسی، ناراحتی عمیق‌تری را به وجود می‌آورد و به‌سرعت آثار مخربی را در زندگی قربانیان برجای می‌گذارد.
نمونه‌هایی از اذیت‌وآزارهای جنسی عبارت‌اند از:
- به‌اشتراک‌گذاشتن عکس‌های جنسی و مستهجن؛
- نصب پوستر جنسی؛
- گفتن نظر و جوک جنسی یا پرسیدن گزینه‌های جنسی؛
- تماس جنسی نامناسب؛
- حرکات جنسی نادرست؛
- حمله به فضای شخصی فرد به‌روشی جنسی.
سال‌ها است که این‌گونه بیان می‌کنند که آزار و اذیت جنسی در رستوران‌ها شایع است. به‌تازگی، در پی جریان مداوم داستان‌های آزار و اذیت جنسی در هالیوود، کمپینی با هشتگ MeToo# تشکیل شده است که در حال اطلاع‌رسانی و جلوگیری از شیوع این رفتارها است.
مطالعه اخیر سازمان (EEOC) نشان داده است که در هریک از محیط‌های کاری، بین ۲۵ تا ۸۵ درصد زنان، قربانی آزار و اذیت جنسی بوده‌اند؛ حتی در کمترین تعداد یعنی ۲۵٪ افراد، از هر ۴ زن، ۱ نفر از نظر جنسی اذیت‌وآزارهایی را متحمل شده است.
۹. آزار جنسی جبرانی
اگر به کارمندی مزایای شغلی ارائه شود، به‌شرط آنکه در نوعی از رفتارهای جنسی مشارکت کند، معمولا به آن آزار و اذیت جنسی جبرانی می‌گویند. در این شرایط، شخص آزاردهنده که اغلب مدیر یا کارمند ارشد است، ممکن است چیزی را برای نفع جنسی ارائه کند؛ این رفتار نوعی «باج‌خواهی جنسی» است.
شخص قربانی درازای خدمات عاشقانه یا جنسی می‌تواند:
- در شغلی استخدام شود؛
- ترفیع بگیرد؛
- دستمزدش افزایش پیدا کند؛
- فرصت‌های شغلی دیگری نصیبش شود؛
- به جایگاه پایین‌تری سقوط نکند؛
- اخراج نشود.
در این حالت، آزار و اذیت جنسی می‌تواند صریح یا ضمنی باشد. شخص آزاردهنده ممکن است به‌وضوح از فرد قربانی مورد نامتعارفی را درخواست کند یا ممکن است به‌طور غیرمستقیم فرد را تهدید کند.
۱۰. آزار و اذیت شخص ثالث
این نوع، مدلی از آزار و اذیت در محل کار است که توسط شخص ثالث یا شخصی که خارج از سازمان است، انجام می‌شود. به‌جای اینکه شخص آزاردهنده، سرپرست یا همکار باشد، فروشنده، تأمین‌کننده یا مشتری شرکت است.
قربانیان غالبا افراد جوانی هستند که در مشاغل پایین‌تر و با قدرت کم‌تری کار می‌کنند؛ مثلا امکان دارد که افرادی که در مشاغلی مانند صندوق‌دار یا مشاور فروش هستند، بیشتر در رابطه با این نوع آزار و اذیت قربانی شوند. موقعیت این اشخاص در شرکت، کمبود تجربه و تمایل‌نداشتن آنها به دعوا و پرونده‌سازی، باعث می‌شود که آنها قربانیان ایدئال این آزار و اذیت به حساب بیایند.
از آنجا که آزار و اذیت شخص ثالث زیاد اتفاق می‌افتد، معمولا کسی آن را به رسمیت نمی‌شناسد و به آن توجهی نمی‌کند. صرف‌نظر از اینکه شخص آزاردهنده چه کسی است، این از وظایف کارفرما به حساب می‌آید که برای جلوگیری از بروز آن، اقدامات لازم را انجام دهد.
۱۱. آزار و اذیت کلامی
آزار و اذیت کلامی می‌تواند نتیجه درگیری‌های اشخاص در محیط کار باشد که از «چپ‌چپ نگاه‌کردن» و «چشم‌غره‌رفتن» افراد فراتر است.
بددهنی و پرخاشگری، برخلاف انواع دیگر آزار و اذیت‌ها مانند آزارهای جنسی، غالبا غیرقانونی نیستند؛ در عوض در صورت تداوم، آزار و اذیت کلامی می‌تواند ناخوشایند و آزاردهنده باشد؛ به همین دلیل، اگر به آن توجه و رسیدگی نشود، می‌تواند بیشتر به افراد آسیب وارد کند.
مواردی از قبیل تهدید، فریاد، توهین یا نفرین در ملاءعام یا به‌طور خصوصی، رفتارهای واضحی در زمینه اذیت‌و‌آزار کلامی هستند.
اگر این نوع آزار و اذیت، نسبت به شخصی قانونی صورت بگیرد، قابل‌پیگرد است.
